Nữ hoàng An-ba và bài thơ "Chữ ký của nữ hoàng Mary"

Nữ hoàng Mary

Nhà văn Anatole France

Mary Stuart (8/12/1542 – 8/2/1587) xinh đẹp, hoạt bát, thông minh, cao 1,8 mét, tóc vàng, giỏi thơ nhạc, cưỡi ngựa, luyện chim ưng, nữ công tốt. Bà sử dụng thành thạo các ngôn ngữ Scotland, Pháp, Latinh, Hy Lạp, Italia, Tây Ban Nha. Tuy nhiên cuộc đời Mary gắn liền với vòng xoáy tranh đoạt vương quyền trong hoàng tộc, kết thúc bi thảm của nhiều người đàn ông thân thiết. Thời Mary sống, có các cuộc chiến tranh đẫm máu, dàn xếp chính trị đa quốc gia, chiến tranh tôn giáo, các cuộc hôn nhân vương giả đầy bi kịch và những cuộc tình ngang trái.

Bố của Mary, vua James V của Scotland, chết sau khi Mary ra đời được 6 ngày. Sự kiện này đưa Mary lên ngôi vị Mary I, nữ hoàng Scotland. Khi đó Scotland và England là 2 vương quốc riêng biệt. 

Khi 6 tháng tuổi, Mary trở thành hôn thê của Edward, hoàng tử England (sau này trở thành Edward VI, vua England và chết năm 16 tuổi), con của Henry VIII (vua England). Cuộc hôn nhân này được xếp đặt theo Hiệp ước hôn nhân Greenwhich năm 1543 trong một ý đồ hợp nhất England và Scotland của Henry VIII, người chết sau đó 4 năm. Tuy nhiên Hiệp ước này đã bị Nghị viện Scotland phủ quyết và sau đó hôn nhân không thành. Điều này dẫn đến cuộc chiến tranh 8 năm giữa England và Scotland, sử gọi là Cuộc chiến hối hôn (The War of Rough Wooing), đỉnh điểm là trận chiến Pinkie Cleugh đẫm máu, mà Scotland là bên thua thiệt, kéo nước Pháp nhảy vào hỗ trợ Scotland. Hiệp ước hôn nhân Haddington giữa Pháp và Scotland ký năm 1548, gả Mary cho hoàng tử Dauphin Francis (1544-1560, sau này là Francis II vua Pháp) con trai của Henry II vua Pháp, người có ý đồ hợp nhất Pháp và Scotland. Vậy là Mary lúc 6 tuổi rời Scotland đến Pháp trong sự hộ tống hùng hậu của hải quân Pháp dưới sự chỉ huy của Hiệp sỹ Nicolas Durand de Villegagnon (1510-1572), thủy sư đô đốc, khét tiếng bất bại trên mọi vùng biển, đã vượt qua trùng vây của hải  quân England vốn xưa nay không đối thủ.

Năm 1558, từ Paris, Mary đã tuyên bố giành quyền đối với ngai vàng nước Anh, theo điều luật của Giáo hội Anh thì Mary là người thừa kế hợp pháp. Năm 1559, Mary trở thành hoàng hậu nước Pháp, sau cuộc hôn nhân với vua nước Pháp Francis II, người mà chết một năm sau, khi 16 tuổi. Năm 1565 Mary kết hôn với Henry Stuart, Lord Darnley (1545-1567), người anh họ hàng thứ nhất. Darnley được coi là chịu trách nhiệm về cái chết năm 1566 của David Rizzio lúc 33 tuổi, trợ lý người Italia và được coi là người tình của Mary. Sau đó một năm, cái chết của Darnley vào tháng 4 năm 1567 lúc 22 tuổi được quy trách nhiệm cho James Hepburn 4th Earl of Bothwell (1534-1578). Một tháng sau, Mary cưới Bothwell và một tháng tiếp sau Bothwell thất bại trong Trận chiến đồi Carberry (Battle of Carbery Hill) rồi chạy khỏi Scotland đến Đan Mạch và bị lưu đầy ở đây đến khi chết tại lâu đài Dragsolm lúc 44 tuổi. Do sự kiện này, Mary phải thoái vị nhường ngôi năm 1567 cho con trai một tuổi James. Sau đó Mary bị lưu đầy 20 năm ở các lâu đài của Scotland và England. Cuối cùng phải lên đoạn đầu đài năm 1587 tại lâu đài Fortheringhay, England lúc 44 tuổi.

Như là một vĩ thanh có hậu của tấn bi kịch, James con trai của Mary trở thành James VI vua Scotland năm 1567 và James I vua của cả 3 vương quốc Scotland, England và Ailen năm 1603 theo một Hiệp ước thống nhất các vương triều toàn Anh (Union of Crowns Act), thực hiện ước mơ của mẹ Mary.

Từ đó đến nay đã gần 500 năm trôi qua, cuộc đời của Mary Stuart đã là đề tài của không biết bao nhiêu công trình nghiên cứu khoa học, lịch sử, cũng là nguồn cảm hứng bất tận của các tác phẩm nghệ thuật: văn học, hội họa, điêu khắc, âm nhạc, điện ảnh, kịch....

Nay đọc bài thơ “Trên chữ ký của Nữ hoàng Mary” với 14 câu thơ của Anatole France, người ta như sống lại với các sự kiện bi tráng ở Châu Âu TK 16. Câu hỏi đặt ra là tác giả nói đến chữ ký nào của Mary, chữ ký trên bản tuyên bố quyền đối với ngai vàng nước Anh, Pháp, hay chữ ký trên các tuyên thệ tôn giáo, hay chữ ký trên các giấy hôn thú, hay chữ ký trên thư gửi người tình, hay trên bức thư xin ân xá, hay trên 8 bức mật thư (casket letters) là bằng chứng khiến Tòa án hoàng gia kết án Mary tử hình? Dưới đây là bài thơ đó.

          Sur une signature de Marie Stuart

A Étienne Charavay.

Cette relique exhale un parfum d'élégie,
Car la reine d'Écosse, aux lèvres de carmin,
Qui récitait Ronsard et le missel romain,
Y mit en la touchant un peu de sa magie.

La reine blonde, avec sa fragile énergie,
Signa MARIE au bas de ce vieux parchemin,
Et le feuillet heureux a tiédi sous la main
Que bleuissait un sang fier et prompt à l'orgie.

Là de merveilleux doigts de femme sont passés,
Tout empreints du parfum des cheveux caressés
Dans le royal orgueil d'un sanglant adultère.

J'y retrouve l'odeur et les reflets rosés
De ces doigts aujourd'hui muets, décomposés,
Changés peut-être en fleurs dans un champ solitaire.

          Anatole France

Trên chữ ký của Nữ hoàng Ma-ri

Gửi Ê-chiên nhà sử học

Giấy này hương đượm bi thương

Môi son đậm nhạt Nữ hoàng An-ba

Thơ Rông-sa, lễ Rô-ma

Đọc lên thấp thoáng hồn ma chạm vào.

Nữ vương mái tóc ánh vàng

Ma-ri ký dưới mong manh uy quyền

Dưới tay giấy phước, nóng lên

Máu sang cao quý thoắt liền biến xanh.

Tay ngà vừa khẽ lướt qua

Đã in mùi tóc hương hoa mái đầu

Hoàng gia biết mấy tự hào

Ngoại tình một cuộc, máu đào tuôn rơi.

Nơi đây tìm thấy mùi hương

Ánh hồng phản chiếu, tay dường lặng câm

Biến thành hoa luống âm thầm

Đồng xanh lẻ bóng ai thăm mộ phần.

(Trần Đông Phong dịch từ nguyên tác tiếng Pháp của Anatole France)

--

Chú thích:

- Anatole France (1844-1924): Tác già bài thơ, nhà văn, nhà thơ Pháp, giải Nobel văn học năm 1921, thành viên Viện Hàn lâm Pháp. Ở Việt Nam Anatole France được biết đến nhiều qua cuốn Sách của bạn tôi (Livre de mon ami).

- Ma-ri: Marie Stuart (1542-1587), nữ hoàng Scotland Mary I, Hoàng hậu nước Pháp.

- Ê-chiên: Marin Étienne Charavay (1848-1899):  nhà sử học, thư viện Pháp.

- Rông- sa: Pierre de Ronsard (1524-1585), nhà thơ Pháp, có nhiều ảnh hưởng.

- Rô-ma: Thành Rome, Italia.

- An-ba: Alba tên khác của xứ Scotland.