Đời sống vật chất và tinh thần của người Malagasy giống kỳ lạ với người Việt (Bài 4 của loạt bài Châu Phi da vàng)

nhà và ruộng của người Malagasy

Cộng đồng người Malagasy sinh sống trên đất nước Madagascar được cho là di cư từ khu vực Nam Đảo châu Á, gồm các dân tộc miền đảo như Indonexia, Malaysia, Australia… Hiện nay, do dòng nhập cư lâu đời và lai đa hệ, có 16 nhóm cư dân chính sinh sống…

Ngoài người da đen chủ yếu ở thành phố, còn lại đa số da vàng ở nông thôn, mật độ dân cư không dày (dân số 22 triệu người, diện tích đất nước gần gấp 2 Việt Nam). Điều đáng suy ngẫm và rất bất ngờ, khiến cho tôi có cảm tưởng đặc biệt, đó là đời sống người dân Malagasy giống kỳ lạ với người Việt. Đời sống biểu hiện ở tập quán làm lúa nước, làm nhà ở, tín ngưỡng thờ cúng, cách cải táng...

Người nông dân Malagasy làm lúa nước. Ruộng lúa y hệt ở Việt Nam. Cũng bờ vùng bờ thửa như vậy. (Và các con sông cũng có đê chắn như ở miền Bắc Việt Nam). Khi tôi đến đó, nhiều ruộng đã cấy, họ cấy rất dày. Người nông dân cũng bán mặt cho đất, bán lưng cho trời. Chỉ có điều khác, là ở những ruộng mới gặt, họ không dùng cuốc để cuốc đất, mà dùng mai nhẹ để lật. Hai hoặc ba người cùng thúc mai xuống, lật đất lên. Đất rất tơi xốp chứ không nhiều sét như ở Việt Nam. Có trâu bò cày, nhưng ít. Có lẽ dân nghèo nhiều, không có mấy trâu bò riêng.

Lật đất bằng mai, 3 người phối hợp

Nhà ở của người Malagasy ở nông thôn gần thủ đô cũng không khác nhiều ở các tỉnh xa xôi của Việt nam, như là đến Cao Bằng, Hà Giang.

Điều đặc biệt khiến tôi rất đỗi ngạc nhiên, là lần đầu tiên tôi phát hiện có một dân tộc có tục lệ cải táng như người Việt. Người chết chôn sâu dưới đất 7met, chắc là do đất của họ khô, nên phải chôn sâu. Việc chôn sâu này tôi hỏi nhưng không ai trả lời rõ ràng cả. Sau 3 năm hoặc 5 năm, hoặc 7 năm thì đào lên, gói xương trong các tấm vải, rồi cho vào mộ chung của gia đình. Đặc điểm khác Việt Nam là họ không có mộ riêng, mà mộ gia đình chung. Phần lớn mộ xây hình trụ tròn, nhưng tôi cũng thấy có nhà mộ to như biệt thự.

Mộ xây 

Người Malagasy cũng là dân đa thần giáo như người Việt, cũng thờ cúng đủ thứ, phong thần phong thánh cho mọi vật được. Đó cũng là tôn giáo cổ xưa rất giống Việt Nam. Quan niệm “sống gửi chết về” cũng rất giống. Nhà ở thì sơ sài, còn mộ thì xây cất rất hoành tráng. Anh hướng dẫn người Malagasy nói với tôi như thể tôi là người phương Tây: Chúng tôi có quan niệm đặc biệt, sống trên đất, cấy hái trên đất, chết trong đất và về đất ấy. Tôi bảo: Việt nam cũng thế. Anh ta đầu tiên không để ý, sau thì hỏi lại rất kỹ. Rồi nói: Lần đầu tiên thấy có một dân tộc giống chúng tôi.

Mộ xếp đá

Có lẽ tín ngưỡng và sự chôn cất phiền phức như vậy, sự tưởng nhớ và lệ thuộc quá khứ quá nặng cũng là lực cản phát triển dẫn tới nghèo đói. Tuy nhiên, có điều này khiến chúng ta suy nghĩ, chính quyền Madagascar dù làm gì, cũng không động đến tục lệ cổ truyền, không xâm nhập đến đất đai của dân chúng, coi chúng là thiêng liêng. Đất nước này kém phát triển, nhưng ở nông thôn thì dân chúng sống hồn nhiên, nhi nhiên, các em bé đi học nhởn nhơ, thanh niên chiều đổ ra ruộng đá bóng, người già chống gậy lù dù như chả có chuyện gì xảy ra cả… Tôi nhìn những em bé đi học, thấy lại quá khứ gần nửa thế kỷ trước ở Việt Nam cũng như thế này.

Do chưa phát triển công nghiệp, mà sông suối của họ cũng chưa bị ô nhiễm. Cảnh cả xóm mang quần áo ra sông giặt thật giống Việt nam hồi những năm 60, 70. Họ cũng mặc quần áo nhếch nhách như nông thôn chúng ta hồi xưa. Họ chậm phát triển, nên hy vọng rằng, tránh được những vết xe đổ về phát triển công nghiệp và tàn phá môi trường như chúng ta.

Nhà truyền thống, lợp mái âm dương dáng vảy cá

Tôi không có điều kiện tìm hiểu sâu hơn nữa, nhưng chỉ tình cờ mà cũng thấy mấy điều tiêu biểu giống nhau. Nhà ở ngày nay cũng không có gì đặc biệt, nhưng nhà truyền thống của người Malagasy thì có mái âm dương, cách lợp y hệt Việt Nam. Khi đến thăm Dinh Vua, một nơi như kinh đô thế kỷ 18 của một vị vua người Malagasy, cách thủ đô 20 km, được công nhận Di sản thế giới năm 2009, bất ngờ tôi nhìn thấy một loạt nhà truyền thống, theo họ là “nhà cổ” mà mái âm dương rất giống Việt Nam. Tại sao người Trung Quốc gần chúng ta, nhưng lại lợp mái ngói ống, chứ không phải loại vảy cá như cha ông ta đã làm, còn ở xa tít châu Phi thì người ngày xưa lại làm nhà y hệt Việt Nam? Tại sao các dân tộc Đông Nam Á gần Việt Nam không cải táng như người Việt, mà một dân tộc tận Châu Phi lại làm như vậy?

Tôi khi đi trên đất Madagascar, cứ tự hỏi, phải chăng từ hồi xa xưa, có sắc dân từ miền đất Sông Hồng vượt biển đến đây. Nếu không thế, tại sao trên thế giới lại có hai cộng đồng người sinh sống và chết, tín ngưỡng và thờ cúng giống nhau kỳ lạ đến thế.